Abstract


TÜRK EDEBİYATINDA BALKANLI KİMLİĞİ VE MEŞRUİYET DEĞERLERİ
Osmanlı Devleti’nin yıkılışına denk düşen Balkan Savaşları dönem toplumunda travmatik etkiler yapar. Uzun süredir yükselen milliyetçilik, Balkan devletleri arasında etkinleşerek bağımsızlaşma mücadelelerinin motivasyon kaynağı hâline gelir. Bağımsızlık isteğinin fiziksel bir çatışmaya evrilmesinden önce ise söz konusu milletlerin her birinin ayrı “kimlik” oluşturma çabaları vardır. Bu kimliğin karşısında, “öteki” sıfatıyla Osmanlı ve Türk bulunmaktadır. İki karşıt güç arasında gerginleşen yaklaşımlar hem Türk hem de Balkan edebiyatlarında, özellikle de milliyetçilik söylemleri altında geniş yer kaplar. Her iki kutup da bir diğerinin davasının haklılığını ve meşruiyetini sorgular. Türk edebiyatında bu çabalardan en göze çarpanı, Ömer Seyfettin’in dönemi konu alan öyküleridir. Yazar, kimi zaman öykülerinde Balkanlı milletlerin kimlik oluşturma mücadelelerini Türk milliyetçilerine örnek gösterir kimi zaman ise bunların yanlışlığını kurgu zemininde ispatlama gayretine girer. Bu nedenle yazarın öykülerinde Balkanlı kimliği ‘öteki’nin tüm vasıflarını taşır. Ömer Seyfettin Türk kimliğini ve milliyetçiliğini meşrulaştırıken doğal olarak da ‘öteki’ni ve karşıt milliyetçilikleri gayrimeşru hâle getirmektedir. Gayrimeşrulaştırma yöntemlerinin incelenmesi onun ve milliyetçi düşüncenin zihin haritasını ortaya koymak açısından önemlidir. Makalede bu ön kabulden yola çıkılacak, öykülerde karşıt değerler incelenecektir. Bunun için ideoloji kuramının önemli araştırmacılarından Teun van Dijk’in, söylem analizine imkân veren, söylem kiplerinin birkaçından yararlanılacaktır. Buna göre her ideoloji kendi değerlerini ve söylemini güçlendirmek amacıyla karşıtın zaafiyetini vurgulama yoluna gider. Karşıt ya da ötekinin ‘değerleri’, ‘yaşam biçimi’ ve ‘görüşleri’ gayrimeşrulaştırılır. Böylelikle ‘biz’in, kendi değerlerinin iyi yönleri daha da belirginleşir. Ömer Seyfettin’in öykülerinde bu bakımdan milliyetçi ideolojinin diğer söylem olanaklarının yanında meşrulaştırma kipine de sıklıkla rastlanır. Onun genel kimlik söylemini bu yönüyle değerlendirmek, her iki kutup arasındaki bakış açısını, algılayış biçimini görmeyi sağlayacak, ilişkilerin dünden bugüne yol haritasında bir noktayı edebî sahada aydınlatacaktır.

Keywords
Türk edebiyatı, Balkan kimliği, Ömer Seyfettin, milliyetçilik, söylem analizi.
Kaynakça